วันนี้ในอดีต ๒๑ ตุลาคม ครบรอบวันพระราชสมภพ สมเด็จย่า

แต่นับแต่วันที่ 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 เป็นต้นมา พระอาการไม่ดีขึ้น คณะแพทย์ต้องถวายการรักษาด้วยการฟอกพระโลหิตด้วยเครื่องไตเทียมเป็นครั้ง คราวตามความจำเป็น

ต่อมาแถลงการณ์สำนักพระราชวังฉบับที่ 18 ประกาศว่า เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 สมเด็จพระบรมราชชนนีทรงมีพระอาการทรุดลง เนื่องด้วยมีพระอาการแทรกซ้อนทางพระยกนะ (ตับ) และพระวักกะ (ไต )ไม่ทำงาน พระหทัยทำงานไม่ปกติ ความดันพระโลหิตต่ำทำให้เกิดภาวะเป็นกรดในพระโลหิต คณะแพทย์ได้ถวายการรักษาความผิดปกติของระบบต่างๆ รวมทั้งการฟอกพระโลหิตด้วยเครื่องไตเทียมและกรองสารพิษซึ่งเกิดจากภาวะผิด ปกติของพระยกนะ แต่พระอาการตั้งแต่เช้าจนเที่ยงของวันที่ 18 กรกฎาคมคงอยู่ในภาวะวิกฤต

เวลาประมาณ 18 นาฬิกา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินมาเฝ้าฯ สมเด็จพระบรมราชชนนี ณ ห้องประทับ ตึก 84 ปีประทับข้างพระแท่นสมเด็จพระบรมราชชนนีพร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ และพระนัดดา ท่านผู้หญิงทัศนาวลัย ศรสงคราม ต่อมาสมเด็จพระนางเจ้า พระบรมราชินีนาถ และสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินมาเฝ้าฯ ด้วย เวลา 21 นาฬิกา 17 นาที สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีเสด็จสวรรคต สิริพระชนมายุ 94 พรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงกราบที่พระหัตถ์ พระประยูรญาติทรงกราบ และผู้ที่เข้าเฝ้าฯ ทุกคนในที่นั้นจึงหมอบกราบพร้อมกัน

แพทย์หญิงสำอางค์ คุรุคัตนพันธ์ วิสัญญีแพทย์ที่เฝ้า อยู่ในที่ประทับวันนั้นฟื้นความทรงจำว่าท่านประทับอย่างสงบอยู่พักหนึ่งก็ รับสั่งเรื่องงาน รับสั่งให้ทางศิริราชนำพระศพไปส่ง ให้เป็นเรื่องของทางศิริราชจะจัดการอย่างไรก็แล้วแต่ วันนี้ให้เอาพระศพไว้ที่นี่ก่อนแล้วให้ไปส่งพรุ่งนี้ แล้วรับสั่งขอบใจทุกคน ทุกพระองค์ไม่ฟูมฟายเลย แต่พระเนตรที่ก่ำแดงทุกพระองค์ เสด็จออกมาก็รับสั่งทำนองว่า หมอโรงพยาบาลทำดีที่สุดแล้ว และก็ขอบใจทุกคน

สำนักพระราชวังได้ประกาศแถลงการณ์สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีสวรรคต เมื่อเวลา 23 นาฬิกา 30 นาที แต่ประชาชนส่วนใหญ่กว่าจะได้รู้ข่าวสวรรคตก็ต่อเมื่อรุ่งเช้าวันที่ 19 กรกฎาคม เมื่ออ่านหนังสือพิมพ์หรือฟังวิทยุดูโทรทัศน์ หนังสือพิมพ์พาดหัวข่าวตัวดำใหญ่ สมเด็จย่าสวรรคต ผู้ประกาศข่าวและพิธีกรในรายการโทรทัศน์สวมชุดดำไว้ทุกถวายตั้งแต่เช้า ตามท้องถนนทุกจังหวัดทั่วประเทศ ผู้คนที่ไปทำงานไปทำธุระแต่งชุดดำหรือสีขาวเป็นส่วนมาก แต่ละคนมีสีหน้าโศกสลดหม่นหมอง ที่กรุงเทพฯ ประชาชนส่วนหนึ่งเดินทางไปที่ตึก 84 ปีโรงพยาบาลศิริราชเพื่อถวายสักการะพระบรมศพ อีกเป็นจำนวนมากได้หลั่งไหลไปยังศาลาสหทัยสมาคมในพระบรมมหาราชวังเพื่อร่วม ถวายน้ำสรงพระบรมศพหน้าพระฉายาลักษณ์ ยืนเข้าแถวยาวเหยียดล้นออกนอกกำแพงพระบรมมหาราชวังท่ามกลางแดดแผดเผาไม่ย่น ระย่อ ทั้งหนุ่มสาวเด็กคนชราคลาคละกัน ต่างถ้อยทีถ้อยอาศัยมีน้ำใจที่ยังแข็งแรง หนุ่มสาวก็เอ่ยปากให้ผู้สูงอายุไปนั่งหลบใต้เงาไม้ก่อน ตนจะยืนรอให้ เมื่อแถวเคลื่อนถึงหน้าศาลาจึงค่อยมาแทรกไม่ต้องทนร้อนทนทุกข์อยู่กลางแดด

ตอนบ่าย เวลาประมาณ 15 นาฬิกา อัญเชิญพระบรมศพจากโรงพยาบาลศิริราชไปยังพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมหาราชวัง สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมารเสด็จพระราชดำเนินเป็นประธาน ขบวนอัญเชิญพระบรมศพเคลื่อนไปตามถนนพรานนก ขึ้นสะพานอรุณอัมรินทร์ สะพานสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ เข้าถนนราชดำเนินสู่พระบรมมหาราชวัง ตลอดเส้นทางสองฟากถนน ประชาชนจำนวนมากยืนเรียงรายท่ามกลางอากาศร้อนอบอ้าวและแดดแรงกล้าเฝ้าฯ ถวายบังคมพระบรมศพ บางคนร่ำไห้ปิ่มปานจะขาดใจ บ้างก็ซับหยาดน้ำตาที่ไหลรินร่องแก้ม

เมื่อประมาณ 16 นาฬิกา 30 นาที ก่อนที่จะมีพระราชพิธีสรงน้ำพระบรมศพ ณ พระที่นั่งพิมานรัตยาอากาศก็เปลี่ยนไป มีเมฆครึ้มและฝนตกอย่างหนัก "สายฝนที่หลั่งไหลทำให้บรรยากาศซึมเศร้าเป็นที่อัศจรรย์แก่พสกนิกรทั่วกัน"

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้สำนักพระราชวังจัดการพระบรมศพถวายพระเกียรติยศสูงสุดตามราชประพณี หลังจากพระราชพิธีสรงน้ำพระบรมศพแล้วเข้าพนักงานเชิญพระบรมศพลงสู่หีบที่ สร้างเป็นกรณีพิเศษ ตำรวจหลวงเชิญไปประดิษฐานหลังพระเบญจาทองคำสลักลายดุนประดับรัตนชาติสีขาว บนฐานปิดทองทราย ทรงพระบรมโกศที่มีเครื่องประดับครบทุกอย่างซึ่งประดิษฐานภาย ใต้สัปตปฎลเศวตฉัตร แวดล้อมด้วยเครื่องพรอภิรุมหักทองขวาง ประกอบด้วยฉัตรชุมสาย 3 ชั้น ฉัตร 5 ชั้น ฉัตร 7 บังแทรก และบังพระสูรย์ ณ มุขตะวันตกพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เต็มตามพระเกียรติยศสมเด็จพระบรมราชชนนี

คัดมาจากหนังสือ "พระมามลายโศกหล้า เหลือสุข" ในบทที่ 24 เขียนโดย ศุภรัตน์ เลิศพาณิชย์กุล ที่ปรึกษาสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

ที่มา : ประวัติศาสตร์ชาติไทยก่อนและหลัง พ.ศ ๒๔๗๕